බලය විමධ්‍යගතකරණය හා බලය බෙදාහැරීමේ සංකල්ප
බලය බෙදාහැරීම :
බලය බෙදීම පිළිබඳ අදහස ග්‍රීක යුගය තරම් ඈතට දිවයන සංකල්පයකි. මේ පිළිබඳව මුල් වරට අදහස්‌ දක්‌වා ඇත්තේ ග්‍රීක ජතික ඇරිස්‌ටෝටල් විසිනි. ග්‍රීක පෞර රාජ්‍යතුළ පාලනය කිරීමේ දී දේශපාලනමය වශයෙන් ආණ්‌ඩුවේ කටයුතු ප්‍රධාන කොටස්‌ තුනකට බෙදිය යුතු බැව් ඇරිස්‌ටෝටල්ගේ අදහස්‌ විය. මෙම රාජ්‍යයවල ක්‍රියාත්මක වූ සෘජු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පාලන ක්‍රමතුළ මෙය සාර්ථකව ක්‍රියාත්මක නොවූ අතර ක්‍රමයෙන් මෙම ග්‍රීක පෞර රාජ්‍යය ක්‍රමය බිඳ වැටුණි. ඉන්පසු යුරෝපයේ ජාතික රාජ්‍ය සංකල්පය බිහිවීමත් සමඟ බිහිවන්නේ රාජාණ්‌ඩුක්‍රමයකි. මෙකල රජුවටා සියලු බලතල සංකේන්ද්‍රණය වීමක්‌ දක්‌නට ලැබේ. මෙම පාලන ක්‍රම යටතේ මහජන නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ අඩු සැලකිල්ලක්‌ දැක්‌වූ අතර බලතල රජුවටා ඒකරාශි වීමෙන් පාලනය තරමක්‌ දුරට ඒකාධිපති ස්‌වරූපයක්‌ ගෙන තිබුණි. විශේෂයෙන්ම වැඩවසම් යුගයේ රජවරු බලය එසේ ක්‍රියාත්මක කළෝය. රුසියාවේ සාර් රජතුමා, ප්‍රංශයේ දාහතරවන ලුවී රජතුමා, මෙසේ ඒකාධිපති ලෙස බලය හැසිර වූ රජවරු වූහ.
බලතල බෙදීමේ න්‍යාය ස්‌ථාවර පදනමක්‌ සහිතව ඉදිරිපත් කළේ 1748 ප්‍රංශ ජාතික චාල්ස්‌ මොන්ටෙස්‌ක්‍ය විසිනි. මෙකල ප්‍රංශයේ පාලකයාව සිටියේ 14 වැනි ලුවී රජුය. ප්‍රංශ රජයේ බලතල සියල්ල රජුවෙත ඒකරාශීවී පැවතිණි. "රාජ්‍යය නම් මමයි. ඝම නම් රාජ්‍යයයි." යනුවෙන් පවසමින් රජතුමා රජය සතු සියළු බලතල තමන් වෙත පවරාගෙන තිබුණි. මෙම තත්වය තේරුම් ගත් මොන්ටෙස්‌ක්‍ය අත්තනෝමතික පාලනයක්‌ ඇති වීම වැළැක්‌වීමට නම් ආණ්‌ඩුවේ කාර්යයන් ව්‍යවස්‌ථාදායක විධායක සහ අධිකරණ යන කොටස්‌ තුනට බෙදා වෙන්කළ යුතු බව පැහැදිලි කළේය.
බලය විමධ්‍යගත කිරීම
බලය විමධ්‍යගත කිරීමට බලපාන සාධක
2. රාජ්‍යයය ජන කොටස්‌ කිහිපයකින් සැදුම්ලත් විට, ඔවුන්ගේ අයිතිවාසිකම් සුරැකීමට
3. සංවර්ධන කාර්යයන් කාර්යක්‌ෂමව ඉටුකරවා ගැනීමට.
4. ඵලදායිතාවයකින් යුත් දේශපාලන කටයුතු කෙරෙහි ජනතා සහභාගීත්වය වැඩිකරවා ගැනීමට.
5. මධ්‍යම ආණ්‌ඩුවට පැවරී ඇති අධික කාර්ය භාරය ලිහිල් කරවා ගැනීමට.
6. පරිපාලනමය කාර්යක්‌ෂමතාව රැක ගැනීමට
7. විවිධත්වය තුළින් ඒකීයත්වය ඇතිකර ගනිමින් ජනතාවගේ අයිතිවාසිකම් සුරුකීම.
8. මධ්‍යම ආණ්‌ඩුව හිතුවක්‌කාරී පාලනයකට යෑම වැලැක්‌වීමට.
9. පොදු කටයුතු සම්බන්ධව මධ්‍යම රජය උනන්දුවීමෙන් ප්‍රාදේශීය කටයුතු ප්‍රාදේශීය ආණ්‌ඩුවලට පවරා දීමට හැකිවීමෙන් වඩා ප්‍රජාතන්ත්‍රීය ලක්‌ෂණ ඉස්‌මතු විය.
ශිල්ප 64