ඥආර්ය ජනාවාස ඇතිවීමට පෙර ලංකාවේ විසූ යක්‌ෂ ගෝත්‍රිකයින් මේ ප්‍රදේශයේ ජීවත් වූ බවට "යක්‌කුරේ, "යක්‌ඛසූරය" වැනි ග්‍රාම නාම සාක්‌ෂි දරයි. ක්‍රි. ව. පළමුවන සියවසට අයත් සෙල් ලිපියක්‌ පොළොන්නරුවේ "ගෝපාල පබ්බත" යන ස්ථානයේ තිබේ. එහි ලියා ඇති පරිදි අනුරාධපුර යුගයේ මුල් අවධියේ සිටම පොළොන්නරුවේ ආර්ය ජනාවාස තිබී ඇත.

අනුරාධපුරයේ රජවූ පණ්‌ඩුකාභය කුමාරයා අනුරාධපුරයේ රජකම ලබා ගැනීම සඳහා සේනා සංවිධානය කරන ලද්දේ පොළොන්නරුව අවට පිහිටි දිඹුලාගල - රිටිගල වැනි ප්‍රදේශවල සිටය. එහිදී යක්‌ෂ ගෝත්‍රිකයින්ගේ සහාය ද නොඅඩුව ලැබුණු බව මහා වංශයේ සඳහන්ය. පණ්‌ඩුකාභය කුමාරයාගේ පියා ද යක්‍ෂ ගෝත්‍රිකයකු ලෙසද මතයක් පවතී. පණ්ඩුකාභය කුමාරයාගේ පියා ලෙස සැළකෙන දීඝ ගාමිණී කුමාරයාගේ පියා ‍වූ (පඬුවස් දෙව් රජගේ බිසව වූ භද්ද ච්චානා කුමරියගේ එක් සහෝදරයෙක්) දීඹායු කුමාරයා විවාහ වූයේ ස්වදේශීය යක්‍ෂ ගෝත්‍රිකාවක සමග බව සැලකේ. මේ ඥාති සඹඳතාවට පසු කලෙක පණ්ඩුකාභය කුමාරයාට යක්‍ෂ ගෝත්‍රික සහයෝගය ලබාගැනීමට හේතු වන්නටද ඇත.

බුදුන් වහන්සේ ප්‍රථම වරට ශ්‍රී ලංකාවට වැඩියා යැයි සැලකෙන මහියංගනයේ යක්‍ෂ ගෝත්‍රිකයින් වාසය කර ඇත. තැනිතලා ප්‍රදේශයක මහියංගනයේ හා පොලොන්නරුව හරහා ගලන මහවැලි ගඟ ඔවුනට මනා ගංගා මාර්ගයක්ද වන්නට ඇත.