කලුගඟ අසබඩ පිහිටි උස්‌ ස්‌ථානයක්‌ මෙන්ම වඩාත් ආරක්‍ෂිත ස්‌ථානයක්‌
හේතුකොට ගෙන 1517 දී පෘතුගීසීන් විසින් මෙම කදුගැටය මත කුඩා යුධ කඳවුරක්‌
ඉදිකරගනු ලැබූහ. ඔවුන්ගෙන් පසුව මෙරට ආක්‍රමණය කල ලංදේසිහු ද මෙම
බලකොටුව යුධ කඳවුරක්‌ බවට පත්කර ගන්නා ලදුව කදුගැටය වටා වඩා ආරක්‍ෂිත
බැම්මක්‌ හා ප්‍රධාන වාහල්කඩ කීපයක්‌ද ඉදිකරගනු ලැබූහ.
පසුව ඉංග්‍රීසි පාලකයින් ද තම ප්‍රධාන මධ්‍යස්‌ථානයක්‌ කරගත් මෙම රත්නපුර බළකොටුව තුල නිල නිවාස පියගැටපෙළ ආදිය ඉදිකොට අංග සම්පූර්ණ ආරක්‍ෂිත කලාපයක්‌ බවට පත් කළහ. මේ අසල පළමුවන ලෝක මහා සංග්‍රාමයට ශ්‍රී ලංකාවෙන් රැගෙන ගිය සෙබළුන් සිහිවීම පිනිස ඔරලෝසු කණුවක්‌ ද ඉදිවී ඇති අතර 1890 වේ දී රත්නපුර ආණ්‌ඩුවේ ඒජන්තවරයා වූ එච්. වේස්‌ මහතා සිහිවීම පිණිස ගොඩනැගිල්ලක්‌ ද ඉදිවී තිබේ.
එම ගොඩනැගිල්ල වර්තමානයේ රත්නපුර මහජන පුස්‌තකාලය බවට පත්වී ඇත.
එසේම මෙම බළකොටුවේ අනෙක්‌ පස බෑවුමේ එදා යුධ කඳවුර භාරව සිටි නිලධාරියා
විසූ නිල නිවාසයද දක්‌නට ලැබෙන අතර රත්නපුර පොලිසිය පවත්වාගෙන
යනු ලබන්නේ මෙම ගොඩනැගිල්ලෙහි ය.
රත්නපුර මැණික්‌ වෙළඳ මධ්‍යස්‌ථානය ද මෙම කොටුව තුල ස්‌ථාපිත කර
ඇති අතර ජාතික මැණික්‌ හා ස්‌වර්ණාභරණ අධිකාරියේ රත්නපුර දිස්‌ත්‍රික්‌ කාර්&`ලයද
මෙහි පවත්වාගෙන යනු ලබයි.
කෙසේ වුවද විවිධ ජාතීන් හා විවිධ රාජ්‍යය ආයතන අතට පත්වෙමින් වුවද
රත්නපුර බළකොටුව වසර සියගණනක්‌ තිස්‌සේ රත්නපුර නගර මධ්‍යයේ ප්‍රතාපවත්ව
නැගී සිටින්නකි. මෑත කාලයේ මෙම බළකොටුව පුරා විද්‍යා ස්‌මාරකයක්‌ බවට පත් කිරීමට ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව කටයුතු යොදා ඇත.
ශිල්ප 64