පිස්ටන එන්ජින් සිලින්ඩර තුළ බහා ඇත. සබැඳුම් දණ්ඩ මගින් දඟර කඳට සම්බන්ධ වෙයි. එන්ජිම් සිලින්ඩරයක් තුළ නිපදවෙන ජවය සබැඳුම් දණ්ඩට සම්ප්‍රේෂණය කිරීම පිස්ටනයක මූලික කාර්යයි. පිස්ටනය හා සබැඳුම් දණ්ඩ එකිනෙක සම්බන්ධ කිරීමට පිස්ටන් ඈණය යොදා ගැනේ.
පිස්ටනයේ ඉහළ කොටස පිස්ටන් හිස ලෙස හඳුන්වයි. එය පැතලි ස්වරූපයක් හෝ විවිධ හැඩතලවලින් හෝ යුක්ත වෙයි. මෙම හැඩයන් එක් එක් එන්ජිමේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමට ඒවායේ නිෂ්පාදකයන්, විවිධ පර්යේෂණ මගින් තීරණය කළ ඒවා වෙයි.
මෙහි ඉහළ කොටසේ චක්‍ර පෘෂ්ටය තුළ හාරා ඇති ඇලි කිහිපයක් ඇත. ඒවාට පිස්ටන් වළලු සවි වෙයි. එන්ජිම් සිලින්ඩරය හා පිස්ටනය අතර වායුරෝධක සම්බන්ධතාව පිස්ටන් වළලු මගින් පවත්ගෙන යන අතර, පිස්ටන් බඳ එන්ජිම් සිලින්ඩරය හා ස්පර්ශ නොවේ. පිස්ටනයේ ඉහළ කොටසට සම්බන්ධ වන වළලු, සම්පීඩන වළලු (Compression rings) ලෙස හැඳින්වේ. ඒවායේ ප්‍රධාන කාර්යය වන්නේ පිස්ටනය හා එන්ජින් සිලින්ඩර අතර වායු මුද්‍රාව හොඳින් පවත්වා ගනිමින් පුඹු කාන්දු වායු ප්‍රමාණය අවම කිරීමයි.
ඇතැම් ඇලි තුළ ලිහිසි තෙල් ගමන් කිරීමට විශේෂයෙන් සෑදූ සිදුරු ඇති අතර මේවා පිස්ටන් වළලු (Oil control rings) ලෙස හැඳින්වේ. තෙල් පාලන වළලු හරහා ලිහිසි තෙල් ගමන් කළ හැකි අතර, ඒවායේ ප්‍රධානතම කාර්යය වන්නේ පිස්ටන් වළලු හා සිලින්ඩර බිත්තිය අතර ඇති ලිහිසි තෙල් ප්‍රමාණය අවශ්‍ය පරිදි පාලනය කිරීමයි. මේවා පිස්ටනයේ යටි කොටසේ ඇති ඇලිවලට යොදා ගනියි.
පිස්ටනයේ හිස නිතර ම දහන කුටීරය තුළ ඇති ගිනිදැල් හා දහනය වූ වායුව සමඟ ස්පර්ශ ව පවතින බැවින් එම කොටසේ උෂ්ණත්වය සාපේක්ෂ ව ඉහළ අගයක් ගනී. ඒ හේතුවෙන් පිස්ටනයේ ඉහළ කොටස එහි පහළ කොටසට වඩා ප්‍රසාරණය වෙයි. මෙම කරුණු සැලකිල්ලට ගෙන බොහෝ විට පිස්ටනයේ ඉහළ කොටසේ විෂ්කම්භය නිපදවා ඇත.
පිස්ටනයේ ඉහළ කොටස පිස්ටන් හිස ලෙස හඳුන්වයි. එය පැතලි ස්වරූපයක් හෝ විවිධ හැඩතලවලින් හෝ යුක්ත වෙයි. මෙම හැඩයන් එක් එක් එන්ජිමේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩි කිරීමට ඒවායේ නිෂ්පාදකයන්, විවිධ පර්යේෂණ මගින් තීරණය කළ ඒවා වෙයි.
මෙහි ඉහළ කොටසේ චක්‍ර පෘෂ්ටය තුළ හාරා ඇති ඇලි කිහිපයක් ඇත. ඒවාට පිස්ටන් වළලු සවි වෙයි. එන්ජිම් සිලින්ඩරය හා පිස්ටනය අතර වායුරෝධක සම්බන්ධතාව පිස්ටන් වළලු මගින් පවත්ගෙන යන අතර, පිස්ටන් බඳ එන්ජිම් සිලින්ඩරය හා ස්පර්ශ නොවේ. පිස්ටනයේ ඉහළ කොටසට සම්බන්ධ වන වළලු, සම්පීඩන වළලු (Compression rings) ලෙස හැඳින්වේ. ඒවායේ ප්‍රධාන කාර්යය වන්නේ පිස්ටනය හා එන්ජින් සිලින්ඩර අතර වායු මුද්‍රාව හොඳින් පවත්වා ගනිමින් පුඹු කාන්දු වායු ප්‍රමාණය අවම කිරීමයි.
ඇතැම් ඇලි තුළ ලිහිසි තෙල් ගමන් කිරීමට විශේෂයෙන් සෑදූ සිදුරු ඇති අතර මේවා පිස්ටන් වළලු (Oil control rings) ලෙස හැඳින්වේ. තෙල් පාලන වළලු හරහා ලිහිසි තෙල් ගමන් කළ හැකි අතර, ඒවායේ ප්‍රධානතම කාර්යය වන්නේ පිස්ටන් වළලු හා සිලින්ඩර බිත්තිය අතර ඇති ලිහිසි තෙල් ප්‍රමාණය අවශ්‍ය පරිදි පාලනය කිරීමයි. මේවා පිස්ටනයේ යටි කොටසේ ඇති ඇලිවලට යොදා ගනියි.
පිස්ටනයේ හිස නිතර ම දහන කුටීරය තුළ ඇති ගිනිදැල් හා දහනය වූ වායුව සමඟ ස්පර්ශ ව පවතින බැවින් එම කොටසේ උෂ්ණත්වය සාපේක්ෂ ව ඉහළ අගයක් ගනී. ඒ හේතුවෙන් පිස්ටනයේ ඉහළ කොටස එහි පහළ කොටසට වඩා ප්‍රසාරණය වෙයි. මෙම කරුණු සැලකිල්ලට ගෙන බොහෝ විට පිස්ටනයේ ඉහළ කොටසේ විෂ්කම්භය නිපදවා ඇත.
ශිල්ප 64