බදු බර අනුව වර්ග කිරිම
බදු ගෙවන්නා විසින් ම බදු බර බොහෝ දුරට දරන බදු, සෘජු බදු ලෙස ද බදු බර බොහෝ දුරට වෙනත් කෙනෙකුට විතැන් කළ හැකි බදු, වක්‍ර බදු ලෙස ද හැදින්වේ. මෙම කරුණු තව දුරටත් සලකා බැලිය හැකිය.
සෘජු බදු යනු, ආදායම, ධනය හා වත්කම් මත පැනවෙන බදුය. සෘජු බදු රජයට ගෙවන්නේ ද අදාළ පුද්ගලයා විසින්මය. මේවායෙහි බදු බර වෙනත් අය වෙත විතැන් කිරිම අඩුය. වක්‍ර බදු යනු, භාණ්ඩ හා සේවා මත පැනවෙන බදුය. වක්‍ර බදු නිෂ්පාදකයන්/ සැපයුම්කරුවන් විසින් එකතුකර රජයට ගෙවනු ලැබේ. වක්‍ර බදු බහුල ලෙස වෙනත් අය වෙත විතැන් කෙරේ.
සෘජු බදුවල ප්‍රධාන වාසි
- සාධාරණ බව :- බහළ හා පහළ ආදායම් භාණ්ඩවලට සාධාරණ වන පරිදි සාජු බදු පැනවිය හැකිය. සාමාන්‍යයෙන් සාජු බදුවල බදු බර විතැන් කළ නොහැකි බවද සැලකේ.
- නිශ්චිත බව :- තමන් ගෙවිය යුතු බද්දෙහි ප්‍රමාණය, බදු ගෙවිය යුතු කාලය පිළිබද බදු ගෙවන්නාට දැන ගැනිම පහසුය.
- පිරිමැසුම් සහගත බව :- රජය සෘජු බදු අය කර ගැනිමේ වියදම අඩුය.
- නම්‍යශිලි බව :- රජයට අවශ්‍ය පරිදි ක්ෂණිකව බදු ආදායම වැඩි කර ගැනිම සදහා සාජු බදු උපයෝගි කර ගත හැකිය.
- ප්‍රජා හැගිම් පුළුල් කිරිමට උපයෝගි වන බව :- සෘජු බදු ගෙවන්නත් තමන් ගෙවන බදු පිළිබද පැහැදිලි අවබෝධයකින් සිටින නිසා රජයෙන් ඉටුවිය යුතු යුතුකම් හා තමන්ගේ අයිතිවාසිකම් සම්බන්ධයෙන් උනන්දුවෙන් ක්‍රියා කිරිමට පෙළඹිම මෙයින් අදහස් වෙයි.
සෘජු බදුවල ප්‍රධාන අවාසි
- අධික බදු බරක් දැරිය යුතු විම :- සාජු බදු ගෙවිමේ දි විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් එකවර ගෙවිමට සිදු වේ. මෙය බදු ගෙවන්නාට ඉතාමත් අපහසුවකි.
- බදු පැහැර හැරිම :- අසත්‍ය ආදායම් වාර්තා ඉදිරිපත් කරමින් සෘජු බදු මග හැරිමට අවස්ථා බහුල බව සැලකේ.
- රටේ ආර්ථික වර්ධනයට බාධා ඇතිවිය හැකි බව :- බදු බර අධික වු විට ඉතිරි කිරිම්, ආයෝජන, ව්‍යවසායකත්ව, යනාදි කටයුතු අධෛර්යමත් වි රටේ ආර්ථික වර්ධනයට බාධා පැමිණිය හැකි විම.
වක්‍ර බදුවල ප්‍රධාන වාසි
- රටේ සෑම පුද්ගලයෙකුම බදුවලට දායක කරගත හැකිවිම.
- වක්‍ර බදු ගෙවිම ඉතාමත් පහසුය. වක්‍ර බදු, භාණ්ඩ හා සේවා මිල ගණන්වලට ඇතුළත් කර ඇති බැවින් බදු ගෙවන්නන් නොදැනුවත්වම ඒවා ගෙවයි.
- වක්‍ර බදු මුදල් රජයට පහසුවෙන් එකතු කර ගත හැකි විම.
- රජයට වැඩි බදු ආදායමක් ලබා ගැනිම සදහා යොදා ගත හැකිවිම. නිදසුන් :- අනම්‍ය ඉල්ලුමක් ඇති භාණ්ඩ සදහා වක්‍ර බදු ඉහළ නැංවිමෙන් රජයට වැඩි බදු ආදායමක් රැස් කර ගත හැකිය.
- ධනවත් ජන කොටස්වලින් පමණක් ඉහළ වක්‍ර බදු ආදායමක් ලබා ගැනිමටද, වක්‍ර බදු යොදා ගත හැකි විම. නිදසුන් :- ධනවත් අය පරිභෝජනය කරන සුඛෝපභෝගි භාණ්ඩවලට වැඩි වක්‍ර බදු පැනවිම.
- වක්‍ර බදු පැහැර හැරිම දුෂ්කර විම.
- හානිකර පාරිභෝජනය වළකාලිමට වක්‍ර බදු යොදා ගත හැකි විම.
වක්‍ර බදුවල ප්‍රධාන අවාසි
- භාණ්ඩ හා සේවා මිල ගණන් අසාධාරණ ලෙස ඉහළ යාම, (නියමිත වක්‍ර බදුවල ප්‍රමාණයටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයකින් අතරමැදියන් විසින් භාණ්ඩ හා සේවා මිල ගණන් අහිතකර ලෙස ඉහළ නැංවිම බොහෝ විට සිදුවේ.)
- වක්‍ර බදු යටතේ දිළිදු, ධනවත්, යන ජන කොටස් දෙකටම ගෙවිමට සිදු වන්නේ එකම බදු අනුපාතයකි. මෙය සාධාරණ යැයි පිළිගත නොහැකිය.
- වක්‍ර බදු නියමිත පරිදි රැස්කර ගැනිමට නම් සියලුම නිෂ්පාදන ප්‍රභවයන් රජය විසින් දැඩි ලෙස පරිපාලනය කළ යුතුය. මෙය ඉතා දුෂ්කර කටයුත්තක් ලෙස සැලකේ.
- බදු ගෙවන්නන් තුළ, තමන් ගෙවන බදු මුදල්වලට අදාළව රජයෙන් ඉටුවිය යුතු යුතුකම් හා තම අයිතිවාසිකම් පිළිබද ප්‍රජා හැගිම් ඇති කිරිමට වක්‍ර බදු මගින් පෙළඹවිමක් නොමැති විම.
ශිල්ප 64