13.

ප‍්‍රත්‍යාවර්ත ධාරා සහ පේ‍්‍රරණය

සන්නායකයක ධාරාවක් වෙනස් වෙමින් ගලන විට, එ තුළ ම වෝලටියතාවක් පේ‍්‍රරණය කිරිමේ ඇති හැකියාව ස්වයං පේ‍්‍රරතාව යැයි හැඳින්වෙයි.



VL = ML di/dt ...............................(13-3)

හෙන්රි (H)



යම් පේ‍්‍රරයක තත්පරයට ඇම්පියරය බැගින් ධාරාව වෙනස් වන විට, වා්ල්ටි එකක් පේ‍්‍රණය වන්නේ නම් එනම් පේ‍්‍රරකයයෙහි පේ‍්‍රරතාව හෙන්රි එකක් වෙයි.



L = VL / di/dt



පේ‍්‍රරතාව, පේ‍්‍රරකයක හරය මත මෙන්, ධාරාව වෙනස් වීම් තිව‍්‍රතාව මතද රුඳේ අඩු සංඛ්‍යාත ධාරා සඳහා මෘදු යකඩ වැනි හර යොදා ගන්නා අතර, අධි සංඛ්‍යාත ධාරා සඳහා ෆෙරයිට් හර යොදා ගැනේ.

අන්‍යෝන්‍ය පේ‍්‍රරතාව (LM)



එක සන්නායකයක ධාරාවේ උච්චාවචනය නිසා තවත් සන්නායකයක ඇති වන වෝල්ටියතා පේ‍්‍රරණයට අන්‍යෝන්‍ය පේ‍්‍රරතාව යැයි කියනු ලැබේ.

දඟර ඇඳුමහ



එක දඟරයක චුම්බක ස‍්‍රාවය තවත් දඟරයක් සමඟ සම්බන්ධ වීම දඟර ඇඳුම වෙයි.

ඇඳුම් සංගුණිකය



දඟර දෙක්ක අතර, චුම්බක ස‍්‍රාවයෙහි ඇති සම්බන්ධය ඇඳුම් සංගුණිකයෙන් (k) පෙන්වයි.

k = ප‍්‍රථම සහ දෙවන දඟර අතර ස‍්‍රාව ඇඳුම/ප‍්‍රථම දඟරයේ මුලඑ ස‍්‍රාව ප‍්‍රමාණය.........................(13.4))



පරිණාමකය

පරිණාමකය ක‍්‍රියා කරන්නේ අන්‍යෝන්‍ය පේ‍්‍රරතාව මතය. ප‍්‍රාථමික දඟරයෙහි සිදුවන ධාරා උච්චාවචනය අනුව ද්විතිය දඟරයෙහි වෝලටීයතාවක් පේ‍්‍රරණය වෙයි. පේ‍්‍රරිත වෝලිටාතාව දඟර දෙකෙහි එතුමි පාටවල් ගණනට සමානුපාත වේ.



VP /VS =NP /NS ................................ (13-5)

තාක්ෂණික පද



අනුනාදය Resonance

අනෝ‍යා්න්‍ය පේ‍්‍රරණය Mutual Indusctance

අදිකර පරිණාමකය – Step – up Transformer

අවකර පපරිණාමකය Step – down transformer

ඇඳුම් සංගුණිකය Coefficient of Coupling

උච්චාවචනය Fluctuation

නිරපේක්ෂ්‍ය absolute

නිවාරකය - Shielf

පරිවෘත - Insulated

පේ‍්‍රරතාව - Inductance

මන්දායනය - Hysterisis

ලූහුවත් – short Circuit

වෙළුම් අනුපතාය – Turn Ratio

ස්වයං පේ‍්‍රරණය – Self Induction

ස‍්‍රාවය කාන්දු විම – Flux Leakage

සුළි ධාරාව – Eddy Current

ප‍්‍රත්‍යාවර්තක ධාරා සහ පේ‍්‍රරණය

ධාරාව සහ පේ‍්‍රරණය



විද්‍යුත් ධාරාවක් ආශි‍්‍රතව චුම්බක ක්ෂේත‍්‍රයක් පවති. විද්‍යුත් ධාරාව දෝලනය වන්නේ නම්, චුම්බක ක්ෂේත‍්‍රය ද දෝලනය වෙයි. එවිට , ඒ අසල ඇති සන්නාකයක විද්‍යුත් ගාමක බලයක් පේ‍්‍රරණ වෙයි. මෙලෙස පේ‍්‍රරණය වන වී. ගා. බලය.

E = Blv (13.1) ලෙස දැක්වේ.

මෙහි B චුම්බක ස‍්‍රාවයද l ස්නනායකයෙහි දිග ද v රේඛා ෙඡ්දනය වන වේගයද වෙයි.

පේ‍්‍රරණය වන වි. ගා, බලය E චුම්බක ස‍්‍රාවයට අනුලෝම වශයෙන් සමානුපාතය. එහෙයින් E චුම්බක ක්ෂේත‍්‍රය ජනනය කරවන ධාරාවට ද එලෙස ම සමානුපාත වෙයි. ධාරාව වැඩි වන විට පේ‍්‍රරිත වෝලටීයතාව වැඩි වන්නා සේ ම, ධාරාව අඩු වන විට එය අඩුවෙයි.

මෙලෙස ම l (සන්නායකයෙහි දිග) ද E සමඟ අනුලෝම වශයෙන් සමානුපාතික වෙයි. සන්නායකයෙහි දිග වැඩි වෙත්ම කැපෙන චුම්බක රේඛා ප‍්‍රමාණය ද වැඩිවිම එයට හේතුව යි. සන්නායකය දඟරයක් වු විට චුම්බක රේඛා ඡෙදනය විමේ ප‍්‍රවණතාව ද වැඩි නිසා, පේ‍්‍රරණය වන වොල්ටියතාව ද වැඩි වෙයි.

පේ‍්‍රරිත වෝලටීයතාවට කෙළින්ම බලපාන තවත් සාධකයකි. "v". "v" යනු සන්නායකයකට චුම්බක රේඛා කැපෙන වේගය යි. වැඩි වේගයකින් චුම්බක රේඛා කැපෙන විට වැඩි වෝලටියාතවක් පේ‍්‍රරණය වෙයි. (11 වන පරිච්ෙඡ්දයෙහි ෆැරඞ්ගේ නියමය බලන්න) චුම්බක රේඛා කැපෙන වේගය වැඩිවන්නේ චුම්බක ක්ෂේත‍්‍රය දෝලනය වන වගේය අනුව ප‍්‍රත්‍යාවර්ත ධාරාවක් නම් චුම්බක ක්ෂේත‍්‍රය උත්පාදනය කරන ධාරාවේ සංඛ්‍යාතය මතය.

ගෘහස්ථ ජව සැපයුම ගතහොත්, එයට තත්පරයට 50 වාරයක සංඛ්‍යාතයක් ඇත. එහෙත් , ගුවන් විදුලි තරංගයක සංඛ්‍යාතය මෙයට දහස් ගුණයකිින් හෝ දස දහස් ගුණයකින් වැඩි වේ. එම නිසා, සමාන ධාරාවකට ගුවන් විදුලි තරංගයිකන් පේ‍්‍රරණය වන වොල්ටීයතාව ගෘහස්ථ ජව සැපයුමන් පේ‍්‍රරණය වන වෝලටීයතාවට බොහෝ සෙයින් වැඩි වේ.

ස්වයං පේ‍්‍රරතාව

13.1 චිත‍්‍රයේ ධාරාවක් ගමන් ගන්නා පුඩු දෙකක දඟරයක් දැක්වෙයි. එය A සහ B වශයෙන් ලකුණු කොට ඇත. A පුඩුවෙහි ගලන ප‍්‍රධාන ධාරාව වෙනස් වන විට, ඒ ආශ‍්‍රිත චුමබක ක්ෂේත‍්‍රය ද ධාරාව අනුව ම වෙනස් වෙයි. මේ චුම්බක රේඛා B පුඩුවෙන් කැපෙන නිසා B පුඩුවෙහි වෝලටීයතාවක් පේ‍්‍රරණය වේ. ලෙන්ස්ගේ නියමයට අනුව මෙසේ ප්‍රේරණය වන වෝලටීයතාව පේ‍්‍රරණය වන්නේ ප‍්‍රධාන ධාරාවට විරුද්ධ අතටය. (13.1 චිත‍්‍රයෙහි පුඩුවෙහි ප‍්‍රධාන ධාරාව I ලෙසත් පේ‍්‍රරිත ධාරා i ලෙසත් දැක්වේ) මෙලෙස, විචලනය ධාරාවක් රැුගෙන යන සන්නායකයක එම ධාරාව නිසා වෙනත් ධාරාවක් පේ‍්‍රරණය වීමේ සංසද්ධියට ස්වයං පේ‍්‍රරතාව යැයි කියනු ලැබේ.